Arratsaldean iritsi ginen. Ibaitik hurbil gelditu eta paseo bat egin genuen. Izugarria da. Uretan sartu nahi genuke. Herriko jendea ibaian bainatzen irudikatu dugu. Bainatzen dira? Inoiz bainatu ziren? Gogora ekarri dugu ibaiaren ibilgua lurraldean zehar mugitu dela, gizakien indarrak manipulatuta. Batzuetan, eurite handien laguntzarekin, jatorrizko kokalekura itzultzen saiatzen da. Soinuak grabatzen hasi ginen, gustatzen zaigu leku hau. Txoriak eta autoak pasatzen sortutako soinua entzuten dira. Soinu hibrido bat, tarteko soinu bat. Landaren eta hiriaren arteko kokapen hau identifikatzen duen soinu bat.
E eta G-rekin elkartu gara estreinakoz. Bi zuhaitzen itzalean eseri gara. Beren buruari buruz mintzatu dira. Beren lehen laneguna da. Beren benetako lehen eguna, bere lan-bizitzaren lehen eguna. Gureaz oroitzen saiatu gara. Halako batean, paseatzera joatea erabaki genuen. Zerbait erakutsi nahi digute. Garrantzizko zerbait. Aldapa batera iritsi gara, mendian, non Pilón izeneko entzierro ospetsua egiten baita. Oinez igo ahala, entzierroak erakarrita han metatzen diren gorputzak imajinatu ditugu. Goizean goiz jaikitako gorputzak, gaupasa egindako gorputzak, arriskuko jarduera baten zain dauden gorputzak. Arrokak, erorikoak, mendia, lasterketak, odola eta izerdia. Intentsitatea orain ere sentitzen da, edozein egunetan. Tradizioaren eginkizuna zein den aztertu genuen. E eta G-k grina handiz kontatzen dizkigute entzierro horiek. Tradizioak leku horretan finkatzen ditu, iltzatzen ditu. Egun horietan itzuli behar dugu. Ziur etorriko garela.
Hurrengo hitzordua L, P, N eta J-rekin da. Terraza batean eseri ginen. Haien bizitzei buruz galdetu genien. Guztiak Faltzesen bizi dira. F urruti ari da lanean. Egunero ordubete baino gehiago gidatu behar du lanera joateko. “Hiri handiko neska bat”, pentsatu dugu. Ordubete baino gehiago gidatzeak kosmopolita bihurtzen zaitu. Horretaz ari gara, hiriaz, herriaz, alokairuez, jabetzez, lanaz, asperduraz eta festaz. Zerbait agerian utzi digute. Kontatu digute pandemiaren ondorioz gazteek gehiago ezagutu zutela elkar. Izan ere, piperoetatik atera, non denbora luzea ematen baitzuten, eta kalean eta terrazetan elkartzen hasi ziren. Inoiz hitz egin gabeko beste pertsona batzuekin hitz egin zuten. —Eta orain? —galdetu diegu. —Orain lehen bezala da, baina gehiago ezagutzen dugu elkar —erantzun dute. Abuztuan itzuliko garela festetarako adostu genuen. —Landa-azterketa bat egin behar dugu —esan diegu. Elkarrekin barre egin genuen.
Hirugarren hitzordua O-rekin da. Oinez aritu ginen solasean. Gazteluraino igo ginen; gotorleku izandako zerbaiten hondarrak daude han. Garai batetik bestera jatorri desberdinetako jendea ibiltzen ikusi duen eraikuntza bat. Handik herri osoa ikusten dugu. Oso polita da. O aktorea da. Eta Madrilera joango da ikasten jarraitzera. Zer ilusioa! Beste leku batean hasi. Aurkitzea eta hedatzea. Beste hiri batean bizi den arren, berak kanpoan ikasi du jadanik, eta bere herria izugarri gustatzen zaio eta ez du lotura galdu nahi. Hainbat hiritan bizitzea, bizileku bat baino gehiago izatea, hainbat tokitan aldi berean egotea, mundu modernoaren eta abiaduraren paradigma. Ez da lehen bezala. Joatea ez itzultzeko. Agur egitea betiko. Orain, hiru orduan Madrilen nago, ordu batean Iruñean, segundo batean amaren aurpegia ikus dezaket bideo-dei baten bidez eta mezuekin etengabe komunikatzen naiz koadrilako lagunekin. Esanahi berriak sortzen ditugu egon hitzarentzat.